Επικοινωνία

Επικοινωνία

Δρ. Δημήτριος Π. Καμσαρής

Καθηγητής Πανεπιστημίου Monarch

dkamsaris@yahoo.gr

Communication

Dr. Dimitrios P. Kamsaris

Professor, MonarchUniversity

dkamsaris@yahoo.gr

Επικοινωνία γενικά

Πάντα επικοινωνούμε. Αυτό είναι δεδομένο και πάντα πρέπει να το έχουμε κατά νου. Ότι και να κάνουμε, επικοινωνούμε. Αυτό συμβαίνει διότι στον όρο επικοινωνία δεν έχει αντίθετο. Δεν υπάρχει έννοια αντίθετη στην έννοια της επικοινωνίας. Είτε με τη γλώσσα του σώματος, με τις κινήσεις του κεφαλιού, τους μορφασμούς του προσώπου, τις χειρονομίες, τη σιωπή, με τον τόνο της φωνής, πάντα, επικοινωνούμε. Ας δούμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε αυτό το δεδομένο:

Παράδειγμα: «Είναι πρωί. Μόλις ετοιμαστήκαμε για να πάμε στην εργασία μας. Κλείνουμε την πόρτα του διαμερίσματος μας και αναχωρούμε. Στο ισόγειο συναντάμε τον γείτονα που μένει στο διπλανό διαμέρισμα. Του λέμε καλημέρα. Εκείνος, δεν μας λέει τίποτα.»

Από το παράδειγμα προκύπτουν μια σειρά από ερωτήματα όπως παραδείγματος χάρη:

Επικοινωνήσαμε με τον γείτονα;

Επικοινώνησε ο γείτονας μαζί μας;

Μήπως, απλά, προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε;

Αν, όντος, επικοινωνήσαμε με τον γείτονα, τι του είπαμε;

Ποιο τρόπο επιλέξαμε να του το πούμε;

Γιατί του το είπαμε;

Αν, ο γείτονας επικοινώνησε με εμάς, τι μας είπε;

Ποιο τρόπο επέλεξε να μας το πει;

Γιατί μας το είπε;

Σκεφτείτε το και να είστε σίγουρος ότι θα συμπεράνετε ότι ο γείτονας σας είπε πολλά περισσότερα από ότι νομίζετε.

Πολλές φορές, υπάρχουν περιπτώσεις, να οδηγηθούμε σε περίεργα μονοπάτια στις σχέσεις μας, γιατί επικοινωνούμε πολλά περισσότερα από όσα είχαμε την πρόθεση να επικοινωνήσουμε. Αν λάβουμε υπόψη μας τα παρακάτω χαρακτηριστικά θα πάρουμε μια μικρή γεύση για τις διαστάσεις που η επικοινωνία μπορεί να λάβει:

Αυτό που λέμε με τη χρήση λέξεων (στην περίπτωση που κάτι λέμε με ηχητικά λεκτικά σήματα),

Αυτό που «λέμε» με τη γλώσσα του σώματος,

Αυτό που «λέμε» με τον τόνο της φωνής μας,

Αυτό που «λέμε» με τις παύσεις στο λόγο μας, κλπ

Αν μπορέσουμε να συνειδητοποιήσουμε αυτές τις διαστάσεις, αλλά, και άλλες πολλές που μπορούμε να σκεφτούμε, και προσεκτικά τις παρατηρούμε, πολύ πιθανό να μπορέσουμε να κατανοήσουμε αυτά που οι άλλοι «μας λένε», που «θα ήθελαν να μας πούνε», ή και αυτά που «θέλουν να μας κρύψουν».

Σε αυτό το σημείο θα ήταν χρήσιμο να πούμε ότι, όπως υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ αυτών που οι άλλοι «λένε» ή «θα ήθελαν να πούνε» ή «θα ήθελαν να κρύψουν» οι άλλοι, έτσι και εμείς, πολλές φορές δεν αντιλαμβανόμαστε πάντα την έκταση αυτών που μεταβιβάζουμε και πάντα υπάρχει η πιθανότητα να μην καταφέρουμε να γίνουμε αντιληπτοί (Meyers & Meyers, 1982).

Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η επικοινωνία είναι μια σύνθετη, συνεχής διαδικασία που περιλαμβάνει πολλά α. λεκτικά στοιχεία όπως οι λέξεις, οι εκφράσεις και γραμματική, αλλά και β. μη-λεκτικά στοιχεία, όπως είναι η γλώσσα του σώματος, η σιωπή, ο τόνος της φωνής και οι παύσεις στο λόγο, κλπ. Όσον αφορά τα μη-λεκτικά στοιχεία, μπορούμε να δούμε πως οι συνήθεις και αποδεκτές συμπεριφορές, που έχουν σχέση με διάφορες κουλτούρες, παρέχουν ένα υπόβαθρο ικανό για την ανάπτυξη επικοινωνίας. Αυτό το γεγονός μπορούμε να το προσέξουμε κάθε φορά που ερχόμαστε σε επαφή άτομα που ανήκουν σε διαφορετικές κουλτούρες, όταν ξαφνικά αντιλαμβανόμαστε ότι έως ότου αποκτήσουμε κατανόηση των μη-λεκτικών στοιχείων, αδυνατούμε να κατανοήσουμε την έκταση των γεγονότων που εξελίσσονται. Για να επιτευχθεί ικανοποιητικός βαθμός κατανόησης προαπαιτείτε η αποκρυπτογράφηση των κανονιστικών συμπεριφορών που έχουν οι άλλοι στην κουλτούρα βάση από την οποία προέρχονται.

Ορισμοί επικοινωνίας

Επικοινωνία, υπάρχει όταν σε ένα σύστημα η πηγή του μηνύματος και ο προορισμός αλληλοεπηρεάζονται με την χρήση εναλλακτικών συμβόλων τα οποία μπορούν να μεταδίδονται δια μέσου ενός καναλιού που τα συνδέει (Osgood, 1957).

Αυτός ο ορισμός, μας μιλάει πρώτα απ’ όλα, για το σύστημα, δηλαδή για μια διάταξη από στοιχεία, τα οποία βρίσκονται σε σχέση μεταξύ τους. Μέσα στο σύστημα αυτό υπάρχουν, η πηγή από την οποία ξεκινάει η επικοινωνία με την μετάδοση συμβόλων. Σύμβολο είναι η οποιοδήποτε αναπαράσταση μιας κατάστασης και αντικατάστασης ηχητικά (π.χ. τόνος φωνής, λέξεις) ή με τη γλώσσα του σώματος (π.χ. γκριμάτσες, χειρονομίες). Προορισμός, είναι το τέλος της προσπάθειας της διαδικασίας της επικοινωνίας, μέσω ενός, κατάλληλου καναλιού, που επιτρέπει την μετάδοση των συμβόλων αυτών.

Ένας άλλος ορισμός για την επικοινωνία αφορά την μετάδοση πληροφοριών, ιδεών, στάσεων και συναισθημάτων από το ένα άτομο στο άλλο δια μέσω συμβόλων (Theodorson & Theodorson, 1969)

Σ΄ αυτό τον ορισμό διακρίνουμε ότι υπάρχει η προαναφερθείσα μετάδοση, δίνοντας, όμως μια νέα διάσταση στον όρο σύμβολο. Τα σύμβολα, αυτά, είναι φορείς πληροφοριών, ιδεών, στάσεων και συναισθημάτων που μεταδίδονται από το ένα άτομο στο άλλο. Τα άτομα εδώ αποτελούν κομμάτια του συστήματος, παίζοντας τους ρόλους της πηγής και του προορισμού.

Ένας τελευταίος ορισμός που θα δούμε με σκοπό την σε βάθος αντίληψη του όρου επικοινωνία είναι ότι, πρόκειται για μια κοινωνική αλληλεπίδραση δια μέσου μηνυμάτων (Gerbner, 1967).

Εδώ, απλουστεύοντας λίγο τα πράγματα και μιλώντας με καθημερινούς όρους, αντιλαμβανόμαστε ότι τα σύμβολα, τα οποία είναι φορείς πληροφοριών, ιδεών, στάσεων και συναισθημάτων που μεταδίδονται από το ένα άτομο στο άλλο, δεν είναι τίποτα άλλο από τα μηνύματα.

Γιατί επικοινωνούμε;

Αφού γνωρίσαμε κάποιους από τους ορισμούς της επικοινωνίας, ας δούμε ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους επικοινωνούμε. Μιλάμε μεταξύ μας, ανταλλάσουμε πληροφορίες, μηνύματα SMS, αποστέλλουμε e-mail, όχι μόνο για επαγγελματικούς λόγους, αλλά και για προσωπικούς, σε φίλους, συγγενείς και γνωστούς. Έχουμε αναπτύξει τεχνολογία ικανή να υποστηρίξει τη μεταφορά ή μεταβίβαση πλήθους δεδομένων, οποιαδήποτε στιγμή, σε οποιοδήποτε μήκος και πλάτος του κόσμου, και με μεγάλη ακρίβεια. Τεχνολογία, η χρήση της οποίας, δεν περιορίζεται, μόνο, σε κάποια μεγάλα κράτη ή πολυεθνικές επιχειρήσεις. Όποιος το θελήσει, έχει τη δυνατότητα της χρήσης της τεχνολογίας αυτής.

Μάλλον, έχουμε αντιληφθεί ότι η επικοινωνία είναι κρίσιμος παράγοντας για την ανάπτυξη, ενός κράτους, μιας επιχείρησης ή και ενός μεμονωμένου ατόμου. Όλοι συμφωνούμε ότι η επικοινωνία είναι σημαντική, αλλά γιατί; Ο Lasswell (1948) θεωρεί ότι, με την επικοινωνία, ο επικοινωνητής δηλώνει ότι έχει πρόθεση να επηρεάσει το δέκτη, δηλαδή πρόκειται για μια διαδικασία άσκησης πειθούς. Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο επικοινωνητής, να έχουμε στο μυαλό μας το άτομο το οποίο παίζει το ρόλο της πηγής, από την οποία απορρέουν τα μηνύματα (πληροφορίες) τα οποία θα αποσταλούν προς τον δέκτη. Το μήνυμα αυτό, αποστέλλετε μετά την πρόθεση του επικοινωνητή να επηρεάσει τον δέκτη. Ο σκοπός της διαδικασίας επικοινωνίας είναι η άσκηση πειθούς από τον επικοινωνητή προς τον δέκτη.

Κατά την διαδικασία της επικοινωνίας, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη το «ποιος» λέει «τι» μέσω ποιου «καναλιού» σε «ποιον» και με ποιο «αποτέλεσμα». Με απλά λόγια, μας ενδιαφέρει το:

- Ποιος είναι ο επικοινωνητής από τον οποίο ξεκινάει το μήνυμα,
- Τι λέει το μήνυμα (τη μορφή του και τι περιλαμβάνει),
- Ποιο κανάλι επικοινωνίας έχει επιλέξει ο επικοινωνητής, μέσα από το οποίο θα αποστείλει το μήνυμα,
- Ποιος είναι ο δέκτης που θα λάβει το μήνυμα,
- Ποιο είναι το αποτέλεσμα που είχε το μήνυμα πάνω στον δέκτη.
- Έχε επίδραση πάνω στη συμπεριφορά του δέκτη;
- Αν ναι, είναι θετική ή αρνητική ως προς την θέληση του επικοινωνητή.
- Και γιατί;

Ο Braddock (1958), προσθέτει στους παραπάνω συλλογισμούς και τη μεταβλητή των περιστάσεων, μέσα στις οποίες η διαδικασία της επικοινωνίας, λαμβάνει χώρα. Ποιες είναι οι συνθήκες μέσα στις οποίες, ο επικοινωνητής επιθυμεί να ασκήσει πειθώ, μέσω της επικοινωνίας, πάνω στον δέκτη; Η απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση μπορεί να πληροφορήσει για τις τυχών εντάσεις, στην κατάσταση που καλούνται να αντιμετωπίσουν ο επικοινωνητής και ο δέκτης, τις σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ τους, αλλά και τι συμπεριφορά που καλούνται να υιοθετήσουν.

Οι Shannon & Weaver (1949) θεωρούν ότι:

- Μια πηγή παράγει ένα μήνυμα, το οποίο, ο αναμεταδότης διαμορφώνει σε σήμα. Εδώ, η πηγή παίζει το ρόλο της παραγωγής του μηνύματος. Θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε τη πηγή με το μυαλό, όπου, μια ιδέα που έχουμε, με τη χρήση λέξεων μπορεί να μετατραπεί σε μήνυμα. Το επόμενο βήμα, είναι η αποστολή του μηνύματος. Για να γίνει αυτό, θα χρειαστούμε ένα στάδιο, που μέχρι τώρα, δεν το έχουμε αναφέρει. Τον αναμεταδότη. Ο αναμεταδότης δίνει υπόσταση στο μήνυμα. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι η ηχητική ή γραπτή προφορά των λέξεων που απαρτίζουν το μήνυμα. Τότε, το μήνυμα, μετατρέπεται σε σήμα, που στο συγκεκριμένο παράδειγμα, είναι, ηχητικό ή το γραπτό. Οπότε, στο σύστημα προστίθενται οι όροι αναμεταδότης και σήμα.

- Ο δέκτης μετατρέπει το σήμα σε μήνυμα, που το παραλαμβάνει ο προορισμός. Αφού ο δέκτης λάβει το ηχητικό ή το γραπτό σήμα, κάνει μια διαδικασία αντίθετη με τη αυτή που ήδη περιγράφτηκε, μετατρέποντας το σήμα, σε μήνυμα. Το μήνυμα, αυτό, το αντιλαμβάνεται ο δέκτης ως αποτέλεσμα της διαδικασίας της επικοινωνίας, με τη χρήση του μυαλού του.

- Το μήνυμα μπορεί να καταστραφεί από το θόρυβο. Όπως είπαμε, το σήμα που αποστέλλει ο επικοινωνητής, μεταβιβάζεται μέσω του καναλιού επικοινωνίας, προς τον δέκτη. Μια σημαντική ερώτηση σε αυτό το σημείο είναι, σε τι βαθμό το σήμα που αποστέλλεται από τον επικοινωνητή διατηρεί τη μορφή του, χωρίς να απολέσει κρίσιμα σημεία της ύπαρξης του. Δηλαδή, το σήμα που έφτασε (αν έφτασε) στον προορισμό του, είναι ποιοτικά ταυτόσημο με εκείνο που έφυγε από την πηγή του. Διατήρησε την ποιότητα του ακέραια – σταθερή και ίση με την αρχική, καθ’ όλη τη διάρκεια που κινήθηκε μέσα στο κανάλι. Μήπως, υπήρξαν παράγοντες που επηρέασαν την ποιότητα του και κατά συνεπεία την αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας; Μα, τι είναι αυτό που μπορεί να εμφανιστεί μέσα στο κανάλι της επικοινωνίας με αποτελέσματα δυσμενές ως προς τον σκοπό της. Μπορεί να είναι οτιδήποτε. Από μια κακή τηλεφωνική σύνδεση, μια φασαρία στον τόπο της επικοινωνίας, μέχρι και οποιοσδήποτε παράγοντας που φυσικός, ή ψυχολογικός. Όλες αυτές οι συνιστώσες, μπορούν να συνοψιστούν κάτω από τον όρο, θόρυβος. Καταλαβαίνουμε, ότι η προσπάθεια επικοινωνίας, κατά τη διάρκεια κακής τηλεφωνικής σύνδεσης, ή όταν μια συνομιλία λαμβάνει χώρα σε ένα φασαριόζικο περιβάλλον, όπου ο συνομιλητής, μερικώς, ακούει τι προσπαθούμε να του πούμε, γιατί δεν μπορεί να μας ακούσει καλά, ενδέχεται να αποτύχει. Ας θεωρήσουμε την κατάσταση όπου, προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε από κοντά, με κάποιο πελάτη ο οποίος βρίσκετε σε συνεχείς τηλεφωνικές συνδιαλέξεις. Κάθε φορά που επιχειρούμε να προχωρήσουμε το θέμα, το τηλέφωνο του χτυπάει, αποσπώντας την προσοχή του και διαλύοντας τον ειρμό των σκέψεων μας. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, το χτύπημα του τηλεφώνου αποτελεί θόρυβο, όχι λόγω του ήχου, αλλά λόγω της διακοπής του συλλογισμού που επιφέρει.

[...]